Vrije advocaatkeuze bij vakbondsleden

De relatie tussen een vakvereniging en haar leden

Veel werknemers zijn lid van een vakvereniging (ook wel “vakbond” genaamd). Het lidmaatschap van een vakbond is voor werknemers aantrekkelijk omdat ze daar met vragen terecht kunnen over hun werknemersrechten, de vakbond actie kan ondernemen bij misstanden op de werkvloer en de vakbond een informatiebron is van ontwikkelingen in de branche. Maar er is nog een andere reden waarom werknemers lid van een vakbond worden. De vakbond verleent rechtsbijstand aan de leden als ze terecht komen in een arbeidsgeschil met de werkgever. En soms gaat die rechtsbijstand nog wel wat verder en worden ook huis-tuin-en‑keukengeschillen behandeld voor de leden. Op veel websites van vakbonden valt te lezen dat het lidmaatschap gepaard gaat met effectieve rechtsbijstand op allerlei vlakken.

Kenmerken rechtsbijstandsverzekering

De rechtsbijstand die vakbonden verlenen, lijkt in veel gevallen op een rechtsbijstandsverzekering. Sommige vakbonden gebruiken ook de terminologie van een verzekeringsovereenkomst in hun algemene voorwaarden. Veel vakbondsleden zien het lidmaatschap van een vakbond daarom als een goedkope rechtsbijstandsverzekering die bovendien nog wat extra’s biedt boven een klassieke verzekering bij een schadeverzekeraar. Vakbonden op hun beurt stellen de binding met hun leden sterk op prijs en zien de rechtsbijstandsverlening als het middel om die band in stand te houden.

Het is echter niet zomaar toegestaan om verzekeringspolissen aan te gaan. Daarvoor is een vergunning noodzakelijk van De Nederlandsche Bank. Die vergunning hebben vakbonden meestal niet.

Vrijheid van advocaatkeuze

Eén van de rechten van een verzekerde is dat hij zelf mag kiezen wie zijn advocaat wordt. Dat recht is bij een lid van een vakbond niet zo vanzelfsprekend. Sommige vakbondsleden zijn daardoor in het verleden in conflict gekomen met hun eigen vakbond. Dat leidde zelfs tot rechtszaken.

Tegenstrijdige uitspraken Gerechtshoven

De uitspraken die tot op heden bekend zijn over de vrije advocaatkeuze bij vakbondsleden zijn helaas tegenstrijdig. Zo vond het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden in 2017 dat vakbond “De Nieuwe Unie” eigenlijk een rechtsbijstandsverzekering aanbood en dat de leden dus vrijheid van advocaatkeuze hadden. Lees de uitspraak hier.

Het Gerechtshof Den Haag oordeelde in een andere zaak uit 2018 echter precies omgekeerd. De vakbond was volgens het hof een ‘ideële organisatie’ en was daarom niet te vergelijken met een verzekeraar. De uitspraak kunt hier hier lezen.

De vraag is welke visie de juiste is. De verwachting is dat de Hoge Raad daarover in 2020 duidelijkheid zal geven.

Actiepunten voor HR managers / OR leden

• Werknemers op de hoogte stellen dat lidmaatschap van een vakbond niet (altijd) neerkomt op het afsluiten van een rechtsbijstandsverzekering;
• werknemers wijzen op het feit dat lidmaatschap van een vakbond niet automatisch de rechten toekent die een verzekeringspolis biedt als het tot een geschil komt;
• nagaan of de werkgever voor zichzelf een rechtsbijstandsverzekering heeft afgesloten voor arbeidsgeschillen;
• de uitspraak van de Hoge Raad afwachten en in een nieuwsbrief aan het personeel zetten als die er is.

Wilt u meer informatie over dit onderwerp, neem dan contact op met Michaël van Basten Batenburg via de contactgegevens aan de rechterkant van deze pagina.