Scheiden als samenwoners of echtgenoten: drie dezelfde vragen, drie verschillende antwoorden

Op 13 september 2024 is het de Dag van de Scheiding 2024. Deze dag is in het leven geroepen door de vFAS ( de vereniging voor Familierecht Advocaten en Scheidingsmediators) om aandacht te vragen voor de noodzaak van goede begeleiding voor partners die gaan scheiden. Dit jaar staat de Dag van de Scheiding in het teken van samenwoners rondom de vraag “Scheiden samenwoners ook?”.

In dit blog beantwoord ik aan de hand van één voorbeeldsituatie drie vragen die drie verschillen van een scheiding voor samenwoners en echtgenoten laten zien. 

De casus

De voorbeeldsituatie is als volgt. Twee stellen met elk twee kinderen van 6 en 4 jaar oud wonen sinds februari 2018 ieder samen in een koopwoning die zij toen in
mede-eigendom hebben gekocht voor € 350.000,-. In beide situaties heeft één van de partners bij de aankoop van de woning € 50.000,- geïnvesteerd. Voor de verdere financiering zijn de koppels samen een hypotheek aangegaan. Het ene stel is op
15 januari 2018 gehuwd en hun kinderen zijn uit het huwelijk geboren. Het andere stel woont informeel samen zonder samenlevingscontract. De kinderen zijn door één van de ouders alleen erkend.

Na afloop van de zomervakantie in augustus 2024 hebben beide stellen besloten dat zij willen scheiden. Zij willen de gevolgen in goed overleg met elkaar regelen. Zij stellen aan mij als hun advocaat-mediator drie dezelfde vragen. De antwoorden verschillen voor de samenwoners echter van die van de echtgenoten.

1. Kan alles buiten de rechter om worden geregeld?

Samenwoners: Ja, als het jullie lukt om het eens te worden over een ouderschapsplan voor de kinderen en de wijze waarop jullie de woning verdelen, kunnen jullie de scheiding regelen zonder dat daar een rechter aan te pas komt.

Echtgenoten: Nee, de rechter is in ieder geval nodig voor het uitspreken van de echtscheiding. Als jullie het verder wel eens worden over een ouderschapsplan en een echtscheidingsconvenant kan de rechter die regelingen op gezamenlijk verzoek opnemen in en hechten aan de echtscheidingsbeschikking.  

2. Hebben wij als ouders gelijkwaardige beslissingsbevoegdheid over onze kinderen?

Samenwoners: Nee, (nog) niet. De erkenning van de kinderen door één van jullie van vóór 1 januari 2023 heeft niet automatisch tot gezamenlijk gezag geleid. Dit betekent dat de andere ouder eenhoofdig gezag heeft over de kinderen. Dit kan alsnog gelijkwaardig worden geregeld als jullie het eens worden over de aantekening van gezamenlijk gezag via Digid of als de rechter daar vervangende toestemming voor verleent.  

Let op: vanaf 1 januari 2023 is de wettelijke regeling rondom erkenning en gezag veranderd. Erkenning van kinderen leidt sindsdien wel automatisch tot gezamenlijk gezag, tenzij ouders nadrukkelijk aangeven dit niet te willen.

Echtgenoten: Ja, dankzij het huwelijk hebben jullie automatisch het gezamenlijk gezag over jullie kinderen. Jullie dienen belangrijke beslissingen over jullie kinderen in gezamenlijk overleg te nemen.

3. Hoe dienen wij onze woning te verdelen?

Samenwoners: Jullie zijn in februari 2018 mede-eigenaar van jullie woning geworden. Daarom maken jullie in beginsel ieder aanspraak op de helft van de overwaarde van de woning (na aftrek van de openstaande hypotheek). Eén van jullie kan de woning overnemen en de ander uitkopen of jullie kunnen de woning aan een derde verkopen.  Ervan uitgaande dat jullie 50/50 voor de aflossing van de hypotheek hebben gezorgd, is het de vraag of, en zo ja, in hoeverre er bij de verdeling nog een vergoedingsrecht geldend gemaakt kan worden door degene die bij de aankoop € 50.000,- heeft geïnvesteerd. Dit is niet vanzelfsprekend omdat de wet voor samenwoners (anders dan voor echtgenoten) geen specifieke regeling kent als het gaat om de vergoeding van een investering. Volgens vaste rechtspraak moet daarom aan de hand van het algemeen vermogensrecht beoordeeld worden of er een vergoedingsrecht geldend kan worden gemaakt (HR 10 mei 2019, ECLI:NL:HR:2019:707 en HR 17 november 2023, ECLI:NL:HR:2023:1571). Zonder dat jullie hierover afspraken hebben gemaakt in een samenlevingsovereenkomst of een overeenkomst van geldlening hebben gesloten, valt er te discussiëren over de rechtsgrond voor een aanspraak op een vergoeding en de mogelijke verjaring daarvan na 5 jaar. Kortom, de investerende samenwoner loopt het risico om zonder vergoeding van de investering uit de verdeling te komen. Als jullie het wél eens worden over vergoeding van de investering door de niet-investerende samenwoner bij de verdeling of de rechter beslist zodanig, dan gaat het om de helft van de investering zonder dat deze wordt vermeerderd naar rato van de waardestijging van de woning. Het gaat dan om een nominale vergoeding.

Echtgenoten: Tijdens jullie huwelijk zijn jullie in februari 2018 mede-eigenaar van jullie woning geworden. De woning is onderdeel van jullie (beperkte) huwelijksgemeenschap. Daarom maken jullie in beginsel ieder aanspraak op de helft van de overwaarde van de woning (na aftrek van de openstaande hypotheek). Bij de aankoop heeft één van jullie
€ 50.000,- (uit privévermogen) bijgedragen aan de financiering van de woning. Voor het overige deel van de koopsom zijn jullie samen een hypotheek aangegaan. De wet bevat voor echtgenoten (anders dan voor samenwoners) wél een specifieke regeling als het gaat om de vergoeding van een investering. Geregeld is dat bij een tussen echtgenoten bestaande gemeenschap ook vergoedingsrechten ten bate en ten laste van de gemeenschap kunnen ontstaan. Met toepassing van de beleggingsleer maakt de investerende echtgenoot aanspraak op vergoeding inclusief de pro rato waardevermeerdering die de woning heeft doorgemaakt. De investerende echtgenoot hoeft in dit geval niet in te zitten over verjaring van de aanspraak. Tijdens het huwelijk wordt een eventuele verjaringstermijn verlengd tot 6 maanden na de echtscheiding.

Conclusie

Ja, samenwoners scheiden ook, zij het op een andere manier dan echtgenoten omdat er minder in de wet is geregeld. 

Meer weten? Mijn collega’s en ik staan u graag vrijblijvend te woord.