Holistisch Scheiden

De paradigma shift binnen ons rechtsstelsel vergt integratie van betere sociale vaardigheden in het rechtsproces.

Toelichting op de inzending Divorce Challenge 2016 van
mr P.R. Beishuizen, advocaat en mediator te Den Haag

De toekomst van juridische dienstverlening binnen familierecht is Holistisch Scheiden. Als nooit tevoren is er de mogelijkheid voor iedereen om direct betrokken te zijn bij het vormen van de nieuwe generatie van advocaten die familierecht bedrijven. De juridische dienstverlening van morgen zal zich in toenemende mate uitstrekken over andere velden. Om die reden vraag ik aandacht voor holistisch recht, een vorm van praktijkbeoefening waarbij de advocaat zich open stelt en hart en ziel verbindt wanneer hij bezig is met zijn werk. Dit is wat de cliënt anno 2016 vraagt. Specifiek gericht op het voorkomen van vechtscheidingen zullen wij moeten toewerken naar een aanpak waarbij de som der delen wordt gezien als een geheel. Deze is gebaseerd op de tripartite invalshoek uitgaande van de volgende vragen:

1. Cliënt: wat wil de echtscheidingscliënt anno 2016? Harmonie, rust en ruimte om in vrijheid en zonder angst te kunnen leven.
2. Legal System: het veranderende juridische systeem vergt een andere aanpak. Kennis wordt een commodity, via internet voor iedere burger vrij toegankelijk.
3. Professional: de rol van de advocaat is aan het veranderen. Er is een paradigma shift richting de “groene deur” ipv de “rode deur”, waarbij "groen" staat voor een holistische aanpak, met oog voor relatie, verbinding en compassie in het proces en “rood” staat voor de conservatieve advocaat die werkt vanuit dualisme, vecht en principiële uitspraken.

De behoefte aan een holistische benadering van het familierecht is groter dan ooit. Binnen onze veranderende maatschappij, waarin normen en waarden zijn veranderd en waarin de wijze van communicatie en kennisdeling drastisch is gewijzigd, is er een noodkreet ontstaan aan hulp en begeleiding van mensen die enerzijds de regie willen houden over hun eigen proces, en anderzijds een gids met een zaklantaarn nodig hebben zodat zij de juiste route bewandelen. We zien verschillende bewegingen. Feitelijk bevinden we ons in een juridische revolutie waarin een fundamentele verschuiving plaatsvindt. Door deze (legal) paradigma shift zijn wij genoodzaakt onze beroepsbeoefening te veranderen. Digitalisering zorgt voor snelheid en vereenvoudiging van het proces zodat burgers het heft in handen houden en meester over hun eigen proces zijn. Echter, de computer kent geen gevoelsreflecties. Het programma voorziet niet in het plegen van interventies op onderstromen. Juist op dat vlak is de nieuwetijdse advocaat van cruciaal belang. Dit maakt dat deze advocaat meegaat in de tijd, kennis heeft van deze programma’s en de burger behoedt voor valkuilen. Daarnaast zal deze advocaat vroeg in het proces interveniëren op het sociaal emotionele terrein waar de kiem kan worden gelegd voor de vechtscheiding. Door met de cliënten de juiste volgorde in het proces te doorlopen en momenten in te lassen waarop overleg wordt gepleegd en extra informatie wordt verstrekt, zullen de meeste scheidingen in goede banen kunnen worden geleid.

Opkomende Legal Search systemen zoals Rocket Lawyer en Legal Zoom zijn niet meer weg te denken uit onze maatschappij. Enerzijds kunnen burgers via internet een groot deel van de kennis vrij tot zich nemen, geven hoogleraren via webinars gratis college aan iedereen ter wereld en zal derhalve een groot deel van het werk van de advocaat worden vervangen door deze ontwikkelingen. Juridische kennis is via deze zoekmachines gemakkelijk en snel te vinden. Kennis wordt een commodity. Het zal niet langer ons unieke selling point (USP) zijn. Met de standaardisering van overeenkomsten en contracten zal het voor burgers in veel gevallen goedkoper en gemakkelijker worden om bepaalde zaken, waaronder een echtscheiding, onderling zelf te regelen. Deze paradigma shift naar routinisering scheelt simpelweg tijd en geld. Vanuit historisch perspectief waren universiteiten ooit bedoeld om kennis te ontwikkelen en met de maatschappij (gratis) te delen zodat de burgers in die maatschappij zich konden verrijken met die kennis en zodanig groeiden.

Door omstandigheden is kennis een machtsmiddel geworden waar veel geld aan wordt verdiend. Het is op zichzelf terecht dat hieraan nu een halt wordt toegeroepen en kennis weer verdeeld wordt en beschikbaar komt zoals het oorspronkelijk bedoeld was. De advocaat had als oorspronkelijke taak de benadeelde partij te steunen en wegwijs te maken binnen het spectrum van rechten en plichten. Waar de burger niet kon overzien wat zijn mogelijkheden waren kon de advocaat met kennis van het recht dit wel, nu hij al vaker voor soortgelijke dilemma’s had gestaan en uit ervaring breder kon kijken. Dit was zijn toegevoegde waarde. En dat is het nog steeds, zij het dat in de loop der jaren steeds meer focus kwam op materiële zaken en steeds minder aandacht geschonken werd aan de meest primaire zaken in het leven zoals Maslow deze ooit in zijn tijd formuleerde.

 

Een holistische aanpak binnen het recht is een route waarbij de focus niet alleen maar ligt op het juridische pad, het conflict in rechte of het wettelijk kader waarin rechters en juridische professionals bepleiten wat wel of niet rechtens juist is. Het is een aanpak waarbij we ook gefocust zijn op het pad van de ziel wat je voelt vanuit je hart. Holistisch recht is een vorm van praktijkbeoefening waarbij geen voorgeschreven procedure geldt. Iedereen kan hier aan bijdragen. Het gaat om de balans vinden tussen je “body, mind and soul”. Iedereen heeft zijn ziele-taak waar mee we op weg gaan en ons ding hier op aarde doen. We geven of faciliteren aan de ene hand hulp en we ontvangen aan de andere hand hulp voor ons zelf of voor onze naasten.

Cliënten anno 2016 willen gehoord worden. Een vechtscheiding is een crie de coeur. Een gevecht tussen twee partners die elkaar moeten loslaten. Er wordt nooit gescheiden als ouders. Een scheiding geldt tussen de partners. De kinderen dragen de last mede. Hoe beter de cliënt-partner dus gehoord en begeleid wordt des te lichter zal de ballast zijn.

Wat wil de cliënt?

Inzoemend naar familierecht, in het bijzonder scheidingen, rijst de vraag: wat wil de cliënt?

Naar mijn idee zal de advocaat/professional die betrokken is bij een scheiding een steeds belangrijkere rol vervullen echter de accenten zullen op andere terreinen komen te liggen.

Op dit moment blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat er een crisis binnen de advocatuur gaande is. Onze professie is aan het veranderen, ons imago is buitengewoon slecht, het vertrouwen in het rechtssysteem is belabberd en onder advocaten heerst ten opzichte van andere beroepen een verhoogde kans op burn-out en alcoholmisbruik, vanwege de hoge stress en negatieve lading van zaken die advocaten in behandeling hebben.

Als je dit weet begrijp je wel dat zelf-reflectie en integratie van andere disciplines uit de hoek van de psychologie binnen ons vak noodzaak is.

Cliënten willen een advocaat die zij kunnen vertrouwen. Waar ze hun verhaal bij kwijt kunnen. Die meer kan dan kennis delen en gevechten aangaan. Vergeet niet dat de rol van de advocaat uitermate bepalend en kleurend werkt in de zaak die voorligt. Elke betrokkene legt zijn eigen filter over die zaak.

De rol van de advocaat is primair die van Trusted Advisor. Vertrouwenspersoon. Daarnaast zal de advocaat naast juridische kennis en vaardigheden ook moeten beschikken over vaardigheden en technieken op betrekkingsniveau, hij zal moeten weten welke vragen hij moet stellen aan het begin van het proces op emotioneel en humaan gebied. Hij zal onderliggende breuken moeten herkennen en tijdig kunnen ingrijpen of doorverwijzen. De advocaat coacht en begeleidt zijn cliënt bij de stappen die hij zet in het scheidingsproces. Voorts moet de nieuwetijdse advocaat open staan voor innovatie. Wij kunnen het niet meer winnen van juridische zoekmachines. Daarom ligt de sleutel in samenwerken en aanpassing. 

De cliënt wil harmonie, rust en ruimte om in vrijheid te kunnen leven. Of zoals Maslow stelt:

1. Genoeg inkomen om aan lichamelijke basis behoeften te kunnen voldoen.
2. Behoefte aan veiligheid en zekerheid.

Een gerechtelijke procedure voelt niet veilig. Niet weten waar je aan toe bent voelt niet veilig. De dreiging dat je bezittingen worden afgenomen voelt onveilig. Laat staan je kinderen…..

Het rechtssysteem dat we nu kennen is gebaseerd op het systeem van de Romeinen waar vooral werd gekeken naar goed en fout. Dualisme was het uitgangspunt. Geen ruimte voor de psyche.

Toch waren de Grieken al zover dat Athena begreep dat bij een conflict dat al vijf generaties op rij duurde, een rechtbank met mensen ingeschakeld moest worden om hoor en wederhoor toe te passen nu het dilemma te complex was om zomaar over te kunnen beslissen. Herhaaldelijk figureert daarbij de wijze waarop in Aischylos’Oresteia (458 v.C.) een einde wordt gemaakt aan jarenlang bloedvergieten als treffend voorbeeld van wat rechtspraak in dit opzicht vermag.
Zou de Oresteia ons inderdaad tot voorbeeld kunnen strekken? Zo ja, in welke zin? 

Ook Aristoteles beweerde dat het mens-zijn slechts ten volle gestalte kan krijgen in verhouding tot anderen. In de beroemde passage in de Politica stelt hij dat voor de mens een zinvol bestaan buiten een sociale gemeenschap niet mogelijk is. Als meest primitieve menselijke samenlevingsvorm beschouwt Aristoteles de ‘familie’ (genos) en, in breder verband, het ‘huishouden’ (oikos). Haar natuurlijke vervulling vindt de gemeenschap volgens Aristoteles echter in de ‘stadstaat’ (polis). Aristoteles noemt de mens daarom, in teleologische zin, een ‘politiek wezen’ (politikon dzōion): wie geen deel heeft aan de publieke ruimte kan niet volwaardig leven.

Onze maatschappij heeft zich inmiddels zo ontwikkeld dat termen als vergelding en “recht hebben op” niet langer afdoende zijn om gelijk te krijgen. Het gaat immers veel verder dan dat. Om zich zeker en veilig te voelen heeft een burger rust en harmonie in zijn (gebroken) gezin nodig. En dat kan alleen bereikt worden wanneer hij zijn woede en frustratie kan kanaliseren. Wanneer hij begrijpt dat er een wezenlijk verschil is tussen de relatie die de getrouwde partners met elkaar hebben en die van het ouderschap.

De professional dient dit onderscheidt ook te herkennen en als zodanig daarop te coachen. Binnen het rechtstelsel is geen ruimte voor dit aspect. Ons wetboek kent geen regels voor emotionele, humane zaken die zien op gezinsaangelegenheden, familiaire banden en communicatievormen. Toch is het alom bekend dat scheiden als een rouwproces wordt gezien met verschillende stadia. Zou het dan niet logisch zijn dat wij in onze benadering van een scheiding ook dergelijke elementen betrekken?

Maar eerst de vergelding. In Offerplengsters, dat het tweede deel vormt van de Griekse trilogie Oresteia, zingt het koor:

Recht schreeuwt om wat verschuldigd is.

Laat een kwade tong beantwoord worden

door een kwade tong. Laat op doodslag

doodslag volgen. De dader betaalt,

leert ons een aloude spreuk.

Offerplengsters, 306-313

En inderdaad: de dader betaalt. Binnen de familie gaan de wederzijdse wraakoefeningen terug op Thyestes, die Atreus’ vrouw verleidde. Om hem dat betaald te zetten doodde Atreus twee van Thyestes’ kinderen en zette hen aanhem als maaltijd voor. Op zijn beurt werd Atreus gedood door Aigisthos, Thyestes’ zoon.

In scheidingen zien we vergelijkbare patronen. Vergelding om wat is aangedaan. De hele achterban doet mee. Zelfs gemeenschappelijke vrienden worden voor het blok gezet om een keuze te maken.

Is dit werkelijk wat onze cliënten willen?

Is dit wat hun kinderen verdienen?

Is het niet de taak van de advocaat c.q. rechterlijke macht om dergelijke taferelen juist te voorkomen en hoor en wederhoor terug te brengen in het proces?

Juist nu de cliënt steeds vaker van achter zijn laptop thuis de vragenboom zal invullen en zijn eigen scheiding aan het regelen is, is de noodzaak om goed te begeleiden hoog. De computer is immers geen mediator. De weging tussen de verschillende belangen is geen mathematisch model. Daarnaast ontstaan de vechtscheidingen juist doordat de partijen een gebrekkige communicatie hebben. Wanneer gedurende het scheidingsproces geen overleg wordt gepleegd lijkt een scheiding via internet een papieren tijger. In mijn optiek moeten we daarom gaan werken met een systeem waarbij enerzijds aan de client alle ruimte wordt geboden om op zijn eigen tijd en wijze de digitale beslisboom in te vullen en te voorzien van de gevraagde informatie. Net als een belastingaangifte kan er veel informatie worden gegenereerd via het programma. Aan de andere kant is op bepaalde kruispunten in het proces begeleiding noodzakelijk. Deze kruispunten zijn momenten waarop de cliënt, die het programma aan het invullen is, een bepaalde module afrondt. Bijvoorbeeld het onderdeel ouderschapsplan. Als maatschappij zullen wij een deskundige moeten koppelen aan de scheidende partijen die afspraken maken over hun kinderen, de kosten en omgang. Dat is niet in betuttelende zin bedoeld maar als vangnet juist ter voorkoming van kinderen die in de knel komen omdat de gemaakte afspraken in de praktijk niet werkbaar zijn of niet worden nageleefd. Door hier vooraf met de betrokkenen over te praten kan met een ervaren familierechtspecialist vragen worden doorlopen en kwesties worden besproken die anders zouden blijven smeulen en vaak de oorzaak worden van gevechten.

Het probleem met digitale scheidingen is, is dat men de rol van de advocaat hierbij wil elimineren. In de “do-it-yourself-divorce” wordt te gemakkelijk uitgegaan van enkel materiële belangen. Dit is vreemd omdat het – in ieder geval bij ervaren vFAS advocaten en mediators – alom bekend is dat geen zaak met materiële belangen kan worden geschikt, als de professional niet eerst met de betrokken partijen aandacht geeft aan de emotionele kant van de zaak. Heel veel scheidende stellen zeggen bij de intake dat zij geen behoefte hebben aan therapeutische gesprekken. Dat kost allemaal geld. Of ze hebben al relatietherapie achter de rug. Toch is het mijn ervaring dat praten over het scheidingsbesluit – één gesprek – aan het begin van het proces zoveel meerwaarde heeft voor de rest van het verloop van de besprekingen, dat ik niemand kan adviseren dit deel over te slaan. Het is vragen om moeilijkheden.
Natuurlijk heeft het ene stel meer nodig dan het andere stel. Goed opgeleide advocaten/deskundigen zullen dit snel kunnen doorgronden.

Vechtscheidingen zijn zaken waarin de partijen niet met elkaar spreken. Waarin wantrouwen en frustratie de boventoon voert. Mensen zijn te snel naar de verdeling van de materiele zaken gegaan en onderschatten de onderhuidse gevoelens die groot effect hebben op de verwerking, het loslaten en berusten in de scheiding. Geen computerprogramma kan deze toegevoegde waarde van de familierechtadvocaat overnemen. Wel kan in de digitale werkomgeving een filmpje met instructies worden opgenomen, handvaten ter voorbereiding van een gesprek, reflectie-oefeningen en dergelijke zaken.

Wanneer partijen met hun professionals/mediator in gesprek gaan biedt dat de mogelijkheid om zaken buiten het juridische veld te bespreken. Zaken die gaan over de primaire levensbehoefte en het gevoel van zekerheid en veiligheid.

Door niet met elkaar te praten ontstaat angst en onzekerheid. Mensen vullen voor de ander in, gaan af op bepaalde niet gecontroleerde aannames en nemen beslissingen zonder concreet inzage te hebben in de belangen van de ander. Ook op dit vlak speelt de advocaat een belangrijke rol. Dit kan niet worden overgeslagen als we een plan maken ter voorkoming van vechtscheidingen. De sleutel ligt hier in het herstellen van de verbinding. Het goed luisteren naar de ander, wat heeft hij of zij meegemaakt? Is er begrip voor het scheidingsbesluit. Waar komt dat besluit vandaan? Wat speelt daarbij een rol?

Juist het gesprek in de eerste fase op cliënt-partner niveau over de aanleiding van de scheiding, geeft heel veel inzage in de onderlinge verhoudingen, het tempo, de zorgen en angsten die spelen. Als je daar lichtvaardig overheen stapt komen deze emoties als een boomerang terug in de latere fase over de kinderen, de alimentatie enz. Het is dan ook ondenkbaar dat je een scheiding met kinderen geheel via internetprogramma’s zou kunnen bewerkstelligen. Technisch kan het misschien wel tot een ouderschapsplan leiden echter vanuit de zorgplicht die wij als maatschappij voor onze medemens ook hebben, kan dit niet. Het plan moet sustainable moet, duurzaam en transparant.

Onze kinderen groeien op met een scheidingspercentage van 50%. Het is dan ook meer dan ooit van belang dat deze ouders via de goede route hun kinderen vertellen over de scheiding. Over hun plannen ten aanzien van ouderschap, huisvesting en omgang. Dat zij leren verstandig te communiceren. Dat scheelt de maatschappij veel uitval en sociaal verdriet.

Je kunt het maar een keer doen in een scheiding. Kinderen zijn heel gevoelig voor de onderhuidse stromen en vullen zelf in als hun ouders daarover onduidelijk zijn. Zij zijn over het algemeen loyaal aan het gedrag dat hun ouders tonen, ook “slecht” gedrag, en geven dit in beginsel door aan hun kinderen. Een goede vriend die zijn vrouw twee en een half jaar geleden verloor zei mij eens:
“de liefde die wij geven aan onze kinderen geven ze niet aan ons terug. Zij geven het door aan hun kinderen net zoals wij dit van onze ouders hebben gekregen.”

Wij zijn verantwoordelijk voor deze kinderen die straks onze maatschappij dragen. Wat geven wij ze mee?

In het veranderende rechtsstelsel (Legal System) gelden nieuwe wetten en regels. Het vernieuwde juridische systeem vergt een andere aanpak. Kennis wordt een commodity, via internet voor iedere burger vrij toegankelijk. Dit gaat zo snel dat in een paar seconden een analyse gemaakt kan worden van rechterlijke uitspraken in vergelijkbare gevallen op basis waarvan keuzes gemaakt zullen worden. Data worden verzameld en gerubriceerd. Per onderwerp heeft de legal zoekmachine al het voorwerk gedaan zodat hij op basis van jouw specifieke persoonlijke uitgangspunten technisch kan adviseren op basis van de opgenomen uitspraken die ooit gepubliceerd zijn. Advocaten kunnen dit zelf niet sneller uitzoeken en zullen naar verwachting zelf ook abonnementen gaan nemen op deze zoekmachines en databases.

We gaan steeds meer werken in formats en standaard processtukken die digitaal aangeleverd kunnen worden. Echter, juist in een scheidingsproces is de menselijke input van de professional cruciaal. Een robot kan niet beoordelen of de persoonlijke omstandigheden bepaalde besluiten rechtvaardigen. De advocaat zal dus op bepaalde momenten moeten aantreden teneinde de cliënten te behoeden voor verkeerde keuzes, uitleg te geven over juridische mogelijkheden en consequenties maar ook input te geven voor herstel van relaties. Ouderschap na scheiding vergt een veel betere communicatie dan ouderschap binnen het gezin. Samengestelde gezinnen vergen een andere aanpak dan eenoudergezinnen. Voor de een is een grof plan afdoende terwijl andere stellen ieder detail willen beschrijven. Is deze cliënt overheersend rood in de termen van Graves of juist blauw? Dat zal een groot verschil maken bij het opstellen van een ouderschapsplan of het maken van een vermogensrechtelijke verdeling. Een advocaat of mediator die deze kenmerken herkent en signaleert kan door middel van het plegen van interventies gedrag en uitingen vertalen zodat de ander niet ontaard in woede maar hoort wat er nu werkelijk is gezegd.

Naast het veranderende Legal System zal dus ook de professional zelf zijn eigen make-over moeten aangaan. De rol van de advocaat is immers aan het veranderen. Er is een paradigma shift binnen het rechtssysteem richting de “groene deur” in plaats van de “rode deur”. Mijn visie is dat advocaten hulp verlenen aan cliënten door middel van een holistische benadering binnen de rechtspraktijk en dit combineren met de nog altijd geldende ouderwetse praktijkbeoefening zoals zij dit hebben geleerd op de universiteit en beroepsopleiding. Ik ben geen tegenstander van procederen an sich echter, het is de kunst de wereld van het overleg en het beoefenen van het advocaten vak vanuit ziel en hartbeleving, te verbinden met de conservatieve rechtspleging, die gedomineerd wordt door het hoofd.

Rode deur of groene deur

Advocaten die als een blauwe baret willen strijden voor het goede doel of de principes van hun cliënt zullen er altijd zijn. En in veel gevallen zijn zij ook nodig vanwege het aangeven van de juridische grenzen en mogelijkheden, duidelijkheid en de rechtszekerheid. Deze route noem ik doorgaans de route van de RODE deur. Echter, in veruit de meeste gevallen kan de advocaat vanuit de bredere holistische aanpak kiezen voor de route van de GROENE deur waarbij groen staat voor een aanpak, met oog voor de relatie, verbinding en compassie in het proces. Deze groene advocaten zijn wegwijzers in de jungle met een zaklampje, die hoe dan ook er voor zorgen dat hun cliënten samen aankomen op het eindpunt. Zij vragen op voorhand aan hun cliënten waar zij heen willen gaan. Het gaat dan niet om gelijk krijgen of rechten claimen maar om doorgaan, heropbouw, herstellen van beschadigde relaties en verder groeien. Leven op eigen kracht. Hiervoor zul je soms je eigen ego terzijde moeten stellen omwille van het bereiken van een hoger gezamenlijk doel. Bij ROOD is er meestal geen gezamenlijk doel, het is voornamelijk IK-gericht. Bij GROEN gaat het meer om samenwerken en een gezamenlijk belang.

Kort samengevat vergt het nieuwe tijdse model input van advocaten die open staan voor het verbreden van hun vak. Die bereid zijn om zichzelf te vernieuwen. Het unieke selling point is juist deze nieuwe verbrede approach. Waar enerzijds alle kennis op het web vrij toegankelijk zal worden zal er tegelijkertijd een dringende noodzaak ontstaan aan meer liefde en compassie in de advocatenaanpak.
Mensen ervaren enerzijds het gemak van de kille data en beslisbomen en hebben daar tegenover behoefte aan zorg en persoonlijke aandacht in dit proces van scheiding, dat een life-event is. Een scheiding beheerst een aantal maanden, soms jaren het leven van mensen. Het heeft zo’n geweldige impact op hun functioneren in de maatschappij, op de wijze waarop ze werken en voor hun kinderen zorgen. Als maatschappij hebben wij de verantwoordelijkheid dit proces niet onnodig lang te laten duren. Adequate hulp en begeleiding te bieden. Het kan niet zo zijn dat wij mensen omwille van het geld en gemak een scheiding van begin tot eind via een internetprogramma laten afwikkelen. We kunnen daarin meegaan maar zullen op cruciale momenten moeten instappen en met de cliënten de situatie reflecteren.

Hoe zal het gaan in de praktijk?

De advocaat die dit legal systeem, via bijvoorbeeld een concrete partij als LegalThings aan zal bieden, kan dit onder white label aanschaffen en laden met zijn eigen inbreng en documenten. De advocaat biedt via internet dus zijn eigen beslisboom aan. Content en vorm kan de advocaat zelf bepalen. Partijen zoals Wolters Kluwer of SDU hebben echter ook templates van overeenkomsten en aktes die zij zelf up to date houden en gebruikt kunnen worden door advocaten voor een dergelijk systeem. De documenten zullen in beide gevallen steeds geactualiseerd moeten worden en verwijzen naar de laatste jurisprudentie.

Wat van essentieel belang is, in mijn optiek, is dat de cliënt vrije toegang heeft tot zijn dossier en dat hij zelf kan bepalen wanneer hij de volgende stap in het proces zet. Daarnaast is het belangrijk dat hij vanaf het begin af aan steeds een volledig overzicht heeft van de procedure. Dit zal als een Mindmap het beginscherm zijn. De cliënt moet precies weten in welke fase hij zich bevindt, hoe lang het nog gaat duren en hoeveel modules hij nog moet doorlopen. Zo weet hij ook in financieel opzicht waar hij staat en komt hij niet voor verassingen te staan. Na iedere module of voordat hij een nieuwe module betreedt zal hij zichzelf een factuur sturen. In dat opzicht is transparantie een belangrijk onderdeel.

In het overzicht – de mindmap die de cliënt op voorhand kan zien – zijn dus concreet momenten ingevoerd waarop hij in contact komt met de advocaat, overleg dient te plegen, zichzelf een deelfactuur stuurt enz. Kostenbeheersing is onderdeel van dit nieuwetijdse model. Zo ook de eigen verantwoordelijkheid voor het proces. De cliënt is eigenaar van zijn dossier en van het proces. Echter, de maatschappij heeft een zorgplicht en vanuit die gedachte zal de cliënt op bepaalde momenten moeten overleggen. Indien hij dat zo doet kan aan het einde van het proces vrij eenvoudig het convenant worden afgehamerd, immers onderweg heeft de cliënt al voldaan aan de verplichting om zich te laten informeren en met zijn ex-partner bepaalde zaken te bespreken. Het is een soort gezamenlijke aangifte IB die je in één keer zo moet doen en waarbij je bepaalde zaken op elkaar moet afstemmen. Zaken op persoonlijk vlak, zaken die de kinderen betreffen en bepaalde zaken betreffende de juridische mogelijkheden binnen het vermogensrecht en het pensioen. Een aantal opties kunnen wellicht via een informatie-filmpje al worden voorgekookt, doch niettemin is het zo belangrijk dat de beide partners weten wat ze afspreken, dat het bespreken van genoemde kwesties toch als essentieel kan worden beschouwd. In het begin van de procedure zal de inbreng van de advocaat belangrijk zijn om angels te vinden en de communicatie te begeleiden. Hierdoor ontstaat ruimte om vervolgens de mouwen op te stropen voor de meer financiële en zakelijke kant van de scheiding. Ook daar zal de advocaat steeds het evenwicht bewaken tussen hoofd, ziel en hart. Een computer haalt het schuldgevoel er niet uit, wanneer de man zijn vrouw alles achterlaat om maar zo nel mogelijk met zijn nieuwe vriendin te kunnen gaan samenwonen. Als het een jaar later uitgaat en hij de kinderen nog nauwelijks ziet ontstaat er een groot probleem. Dit had onder begeleiding voorkomen kunnen worden. Normaliseren, informeren, balanceren. De advocaat zorgt er voor dat de cliënten voelen dat wat zij afspreken ook goed is. Dat het goed voelt. Dat zij hier de tijd voor hebben genomen en met hoofd en hart beslissen.

De internet echtscheiding

Een internet echtscheiding kan in grofweg negen stappen de scheiding
behandelen.

Fase 1 Internet echtscheiding

 

1. Formulier 1 downloaden, NAW invullen, eventueel mediation overeenkomst lezen, algemene voorwaarden van kantoor verstrekken, tarieven en wijze van betaling voorleggen.Nadat dit is gebeurd, de voorwaarden zijn geaccepteerd en een voorschot is betaald krijgt de cliënt de opdrachtbevestiging, de inlogcodes, en wordt zijn dossier aangemaakt. Er komt een mail voor een uitnodiging voor een intake gesprek op kantoor, via Skype of telefonisch/conference call. Belangrijk moment is de eerste ontmoeting tussen advocaat en cliënt. Wat kunnen zij van elkaar verwachten? Dit is een verplichte bespreking.
2. De cliënt(en) en de advocaat spreken met elkaar af. De advocaat legt zijn rol uit. De route wordt besproken. Eventueel: de mediation overeenkomst wordt besproken en getekend. De advocaat geeft voorlichting over de procedure, de duur en de kosten.
3. Formulier 2 downloaden met persoonlijke vragen over de cliënt als partner. Informatie verstrekken/downloaden over aanverwante zaken. Wat wil de cliënt als ex-partner bereiken? Vragen beantwoorden. Nadat alle gegevens zijn ontvangen volgt er een tweede uitnodiging voor een bespreking op kantoor of telefonisch via Skype/conference call (bij voorkeur met beeld). Dit gesprek is nodig om op partnerniveau afspraken te maken over de beëindiging van het huwelijk, scheidingsbesluit etc.

 

Fase 2 Internet echtscheiding

1. Na afronding eerste fase stuurt de cliënt aan zichzelf via het systeem een factuur. Vooraf is per fase een indicatie van de kosten gegeven. Deze tarieven kunnen nog worden afgestemd op het netto gezinsinkomen en per module oplopen.
2. Formulier 3 downloaden met persoonlijke vragen en informatie over ouderschap, het ouderschapsplan en de wijze van communicatie binnen dit veld (waaronder het gesprek met de kinderen). Cliënten maken zelf een concept ouderschapsplan en leggen dit voor aan de advocaat. Daarna volgt weer een contactmoment per mail/skype/telefoon (naar keuze). Het familiegesprek wordt besproken en voorbereid. Besproken wordt of de kinderen apart/samen een gesprek gaan voeren met de advocaat/derde deskundige.
3. Formulier 4 downloaden met persoonlijke vragen over de kosten van de kinderen. De cliënten gaan hun gegevens uploaden en invullen in een app, die de kinderalimentatie volgens Trema uitrekent. Vervolgens volgt er een uitnodiging waarbij de cliënten het ouderschapsplan en de alimentatie bespreken met de advocaat. Deze afspraak is verplicht.

Fase 3 Internet echtscheiding

1. Na afronding tweede fase stuurt de cliënt aan zichzelf via het systeem weer een factuur. In fase 3 zal de vermogensrechtelijke verdeling aan de orde komen, de partneralimentatie en het pensioen. Opnieuw zal via formulieren om informatie worden verzocht en per onderwerp een moment volgen van contact. Dit is optioneel.

Fase 4 Internet echtscheiding

1. Overeenkomst maken en afronden. Er zal een bespreking hierover (verplicht) worden gesteld. Hierin zal de advocaat de juridische gevolgen bespreken. De stukken worden bij voorkeur op kantoor getekend maar kunnen ook via de DigiD code thuis worden goedgekeurd.

Fase 5 Internet echtscheiding

1. De advocaat voert de procedure bij de rechtbank. Zorgt voor inschrijving van de echtscheidingsbeschikking en handelt pensioen af. Hier zijn geen afspraken voor nodig. Dit gaat volledig digitaal.

Er zijn dus in dit voorbeeld in totaal 3 verplichte contactmomenten en overigens allerlei mogelijkheden om informatie te vragen aan de advocaat of zaken te bespreken. Per module kan een prijs worden afgesproken. De cliënt krijgt de zaak in stukken aangeleverd waarbij de volgorde van de te behandelen onderwerpen op voorhand vast ligt. Derden deskundigen kunnen op ieder moment op verzoek van cliënten worden toegevoegd. Een cliënt kan al naar gelang zijn eigen gezinssituatie de verschillende modules inkopen.

De scheiding kan heel eenvoudig en snel worden afgewikkeld. Tempo en hoogte van de kosten liggen steeds optioneel voor en kunnen zelf bepaald worden. Eventueel zou het tarief kunnen worden gekoppeld aan het netto gezinsinkomen en progressief stijgen gelijk aan het model van de
Belastingdienst. Indien via DigiD wordt ingelogd kan de Belastingdienst het loon of de winst uit onderneming al invullen evenals de saldi op de bank, het overig box 3 inkomen etc. Via een rekenmodule zou de alimentatie kunnen worden bepaald als richtlijn conform Trema. Op basis van individuele wensen kan hier gemotiveerd van worden afgeweken. De verschillende fiscale mogelijkheden kunnen optioneel worden aangeboden zoals afkoop van partneralimentatie, het afstempelen van pensioen in eigen beheer en het inlossen van een rekening courant rekening. Daarnaast kunnen instructie filmpjes en reflectie-oefeningen zorgen voor bewustwording en begrip.

De kracht en toegevoegde waarde van de advocaat is naast de juridische inbreng, zijn aandacht voor het proces, het tijdig verwijderen van angels en roadblocks, het stellen van vragen over onderhuidse frustraties en belangen die later bij de financiële afwikkeling blokkades kunnen opwerpen. Maar ook hulp bieden aan fiscale mogelijkheden, financiële constructies en het creëren van win-win situaties. De advocaat speelt een belangrijke rol bij het betrekken van de positie van de kinderen in het proces, oog hebben voor hun rechten en zorgen voor een goed en in de praktijk uitvoerbaar ouderschapsplan. De advocaat stelt vragen, spreekt met kinderen en signaleert zorgen. Deze koppelt hij terug aan de ouders. Hij bereidt het gesprek met de kinderen voor waarbij de melding van de scheiding wordt gedaan. Hij bespreekt de mogelijke gevolgen.

Juist de weg die wordt gekozen en de begeleiding die daarbij wordt geboden is zo cruciaal voor het verloop van de scheiding. Technisch kan het proces via een goed digitaal programma vereenvoudigd worden – vergelijkbaar met het doen van aangifte IB – maar sociaal-emotioneel is het heel belangrijk dat er steun en opvang is voor dat de cliënten vervallen in de gebruikelijke ruzies en wrok. Deze emoties moet je niet elimineren, juist niet, geef ze ruimte en laat ze wegglijden. Pas dan ontstaat ruimte voor verbinding. Maar grijp tijdig in. Reflecteer aan het begin van het proces en niet pas na de escalatie.

De holistische aanpak

Deze holistische aanpak is de werkwijze die advocaten en cliënten zullen omarmen. De cliënt bepaalt het tempo, kan vanuit huis de vragenlijst invullen en informatie uploaden. Op het scherm ziet hij het hele proces van A tot Z uitgewerkt zodat hij precies weet in welke fase hij zit in het proces. Aangezien hij verschillende stappen moet doorlopen, welke stappen worden afgerond met een deelovereenkomst of samenvatting, en de volgorde van het proces op voorhand vastligt, zal hij steeds weten waar hij aan toe is. Hij weet dat sommige onderwerpen nog komen maar komt niet in de verleiding om financiële zaken eerst af te werken en de emoties over te slaan. Het programma laat dan namelijk niet toe.

De procesmatige kant is strak geregisseerd zodat op gevoel en inhoud in de juiste volgorde kan worden gereflecteerd.

De advocaat is toezichthouder en trusted advisor. Hij zorgt er voor dat cliënten niet onnodig uit de bocht vliegen, duurzame afspraken maken, binnen de juridische grenzen die wij kennen.

Ik denk dat als we met elkaar deze route volgen en de beroepsopleiding van jonge advocaten en studenten op de universiteit, vanaf het begin verbreden, door een jurist ook op te leiden met vakken als conflicthantering en mediation, reflectie op eigen handelen en oog voor de humane kant van het proces, we meer liefde en compassie toevoegen aan ons rechtssysteem. Op de Universiteit van Berkely heeft Charles Halpern het initiatief genomen om mindfulness als vak toe te voegen aan het curriculum binnen de rechtenstudie. Mindfulness en meditatie zijn simpele oefeningen die gericht zijn op het aandacht geven van een moment-tot-moment ervaring. De voordelen van meditatie zijn al eeuwen oud bekend. Recente studies in neuroscience en psychologie bevestigen dat het regelmatig beoefenen van mindfulness of meditatie de concentratieboog aanzienlijk doet toenemen. Mediteren verminderd stress en verhoogd onze immune response. Het verhoogd ook het voelen en ervaren van positieve emoties. Op Berkely geloven ze dat, na verloop van tijd, het praktiseren van mindfulness door juristen zal leiden tot een gezonder, meer juist en met compassie doorvlochten rechtssysteem. Wanneer meer advocaten mindfulness zouden omarmen, verwachten zij te zien dat juridische processen en instituten minder op tegenspraak zullen rusten, minder leed en pijn zullen veroorzaken bij rechtzoekenden en meer humane en op compassie gebaseerde uitspraken zullen produceren. Dit zal in politieke zin en op sociaal maatschappelijke vlak voor de gehele maatschappij een positieve invloed hebben.

Op de universiteit van Florida, Miami en Missouri vind je mindfulness als vak in cursussen voor advocaten die vaardigheden leren op het gebied van emotionele intelligentie. We kennen professor Susan Daicoff net haar boek en onderzoek naar het gevoel van well-being onder advocaten, professor Leonard Riskin die het initiatief in Florida nam en het vak Mindfulness in recht en conflicthantering introduceerde alsmede de VU in Amsterdam waar professor Lieke Coenraad en professor Arno Akkermans de bijzondere leerstoel Mediation creëerden binnen de master Mediation en Conflicthantering.

Door de holistische aanpak zullen we conflicterende belangen beter kunnen begeleiden/oplossen en eerder in goede banen kunnen leiden. Dat maakt het proces meer sustainable. Gevolg is minder vechtscheidingen. Duurzaam scheiden vanuit holisme wil zeggen dat advocaten letten op de hulpvraag en behoefte van de cliënt door ze persoonlijke aandacht te geven, breder dan alleen de juridische kwesties die voorliggen. Het lijkt de oplossing te zijn zowel voor de cliënt als voor de professional. Immers:

• De holistische praktijk produceert een positief en sterk effect aan beide kanten: de professional doet zijn werk op een wijze die hem een goed gevoel geeft. Hij werkt vanuit dezelfde waarden als hoe hij in het leven staat. Terwijl de cliënt de persoonlijke aandacht van de professional krijgt naast het juridische advies. Dit maakt dat de cliënt meer zal vertellen over zijn achterliggende belangen, omdat hij zich veiliger voelt, waardoor de professional kan helpen bij het treffen van een beter passende alles omvattende regeling.
• Er is meer aandacht voor het welzijnsgevoel van de professional/advocaat. Met de huidige druk van tijd en data heeft deze persoon steeds meer behoefte aan de stilte. Mindful en bewust bezig te zijn. Deze aanpak geeft ruimte voor meer balans in werk en leven.
• Daarnaast begrijpen de advocaten van nu dat een zittend beroep het nieuwe roken is, dat het niet goed voor hun gezondheid is en biedt het ruimte om meer flexibel, tijd en plaats onafhankelijk te gaan werken. De holistische benadering heeft oog voor de wijze waarop en de ruimte waarin wordt gewerkt. Reflecteren op dit vlak geeft de advocaat ruimte voor ontwikkeling, ontspanning en beweging. Door de hoeveelheid data vergeten advocaten dat zij nu veel langer achter elkaar zitten te werken achter een beeldscherm dan jaren geleden. Bewustwording is dus onderdeel van deze nieuwe aanpak.

Kortom, als we aanvaarden dat advocaten bedoeld zijn om vrede te stichten in plaats van als revolver te dienen, geeft dat ruimte voor een verbreding van onze competenties. We moeten dit eigenlijk al aanbieden op de universiteit en/of beroepsopleiding. De patroons zullen hier ook in mee moeten gaan. Deze veranderende rol is noodzakelijk omdat het rechtssysteem aan het veranderen is en de wensen van de cliënten gewijzigd zijn. IT zal daarin een steeds grotere rol spelen. Advocaten zullen zich dit eigen moeten maken. Zij zullen een nieuwe personal branding moeten gaan creëren door mee te gaan met het aanbod van digitale zoekmachines, abonnementen op templates en beslisbomen, waarbij de
cliënten zelf kennis kunnen vergaren en hun eigen proces bepalen. In dat veld is de rol van de nieuwetijdse advocaat onmiskenbaar noodzakelijk. Hij begeleidt en coacht, hij heeft oog voor de persoonlijke omstandigheden van het geval en kan waarschuwen of ingrijpen ter voorkoming van escalaties gebaseerd op onderhuidse irritaties. De advocaat van de toekomst zal zijn perspectief moeten verschuiven, zijn competenties moeten verbreden buiten het juridische veld en zijn gereedschapskist gaan vullen met extra instrumenten waardoor hij meer kijkt naar de wens van de cliënt, de behoefte en onderliggende stromen. Met de cliënt bepaalt hij de nieuwe stip op de horizon. De advocaat is het vehikel, de Tom-Tom is voorgeprogrammeerd in het gekozen juridische format. Kiest de cliënt Scheiding dan weet de computer welke route van A naar B leidt. De cliënt kan zelf rijden maar maakt een paar noodzakelijke stops bij de advocaat om te verifiëren dat hij nog goed zit en een duurzame overeenkomst sluit. De cliënt is architect van zijn eigen proces. Hij is eigenaar, de advocaat is raadgever en coach.

Graag zou ik willen samen werken met de rechterlijke macht, de VU in Amsterdam faculteit Mediation & Conflicthantering en met de NOvA zodat we zowel in de beroepsopleiding, de master - rechten, en op de rechtbank kunnen inspelen op deze aanpak. Bij de rechtbank gaat het om sustainable law, om het betrekken van de partijen in het proces en om het therapeutische effect van een proces op de betrokken partijen (cliënten en professionals). Bij de Orde en Universiteit gaat het om het meegeven van competenties en skills aan studenten en jonge advocaten zodat zij direct al gewend raken aan de combinatie van juridische aspecten (hoofd) en gevoelsreflecties/emotionele interventies (buik/hart). Daarnaast dient iedere professional ook oog te hebben voor zijn eigen rol in het proces, zijn toegevoegde waarde en manier van werken. Via reflectie en intervisie kunnen we de professionals sterker maken en met elkaar verbinden. Wat ik nodig heb is een partij zoals Legal Things die mij kan helpen bij het ontwikkelen van een goed digitaal programma waarin beslisbomen met vragen staan die inspelen op de meest voorkomende gevallen, gebaseerd op jarenlange ervaring uit de praktijk (1996-heden). Daarnaast heb ik partijen nodig zoals Wolters Kluwer die helpen bij het maken van de modellen omdat ik wel geloof in een white label, een blanco model dat bijvoorbeeld door zowel de vFAS als de rechterlijke macht en Raad voor Rechtsbijstand wordt gebruikt. Een universeel model dat in samenwerking met de Belastingdienst financiële gegevens kan uploaden met bijvoorbeeld de DigiD.

Ik heb een denk-tank nodig waarin advocaten, rechters en financiële specialisten zitten alsmede een kinderpsycholoog of specialist op het gebied van rouwverwerking die allemaal input kunnen geven.Een financiële sponsor en een tekstschrijver, website bouwer en filmpjes-maker, alsmede een groep mensen die via televisie spotjes mensen geruststellen en uitleg geven over deze nieuwe manier van scheiden, hulp bieden etc. Binnen de advocatuur zou steun gezocht moeten worden om dit project te starten nu alle familierechten hiermee te maken hebben. Ook overigens zou in het zelfde systeem een incassotraject, huurkwestie enz. kunnen worden opgenomen.

Belangrijk is dat het proces goed wordt beschreven en dat cliënten goed weten welke route ze volgen. Niet eerst financieel afwikkelen en dan pas over het scheidingsbesluit praten. Dit is cruciaal. Juist de inbreng van de persoonlijke kant van de scheiding, de onder water liggende belangen, daar ook aandacht aan geven in de digitale werkomgeving en op bepaalde kruispunten hulp bieden via gesprekken met de advocaat, maakt dat dit proces kan slagen. We zullen dan vechtscheidingen voor een groot deel in de kiem kunnen smoren. We kunnen ze niet allemaal oplossen maar ze wel vroegtijdig opsporen en ontmantelen. IK kan mij voorstellen dat ter inspiratie het heel zinvol is om met andere partijen te spreken zodat de vragen die worden opgenomen in het programma dieper gaan dan slechts het juridische conflict dat voorligt. Cliënten zien dan ook zelf in dat deze knopen ontrafeld moeten worden voordat ze verder gaan in het proces.

Mijn droom is om de Integrative Law Movement in Nederland en Europa gestalte te geven. Om Holistic Law op de kaart te zetten en op de universiteit in te voeren, zodat onze studenten vanaf de wortel vertrouwd raken met het belang van het leren en toepassen van extra competenties op betrekkingsniveau, naast de juridische kennis die zij opdoen. Ik ben heel erg benieuwd of de universiteiten met rechtenfaculteiten mij hierin zullen steunen. Ik weet dat de VU in Amsterdam in ieder geval enthousiast is. Ik ben met hen in gesprek over het ontwikkelen van een werkgroep/vak dat ik zal gaan geven aan de VU binnen de afstudeerrichting Mediation & Conflicthantering.

Petra Beishuizen, Den Haag 10 november 2016