Het onzekere voor het zekere nemen: Living on the edge met endotoxinen
Volgens onderzoek van het Europees statistisch bureau telde Nederland vorig jaar maar liefst 12,3 miljoen varkens. Dat is 0,7 varken per inwoner en daarmee staat Nederland op nummer 2 van de Europese varkensranglijst. Maar welke gevolgen heeft dit?
Endotoxine? Wie of wat is dat?
De stallucht van varkenshouderijen bevat zogenaamde endotoxinen. Endotoxinen zijn celwandresten van bacteriën die vrijkomen op het moment dat de bacteriën afsterven. De celwandresten binden zich vervolgens aan stof- of waterdeeltjes waardoor zij zich makkelijk in de omgeving kunnen verspreiden. Ons immuunsysteem kan op endotoxinen reageren alsof er sprake is van een besmetting wat kan leiden tot onder andere luchtwegklachten.
Wat zegt de wetenschap?
Vooralsnog kon er nog geen eenduidig wetenschappelijk bewijs worden geleverd voor de gezondheidsrisico’s van endotoxinen. Met haar advies 'Gezondheidsrisico’s rond veehouderij' van 30 november 2012 heeft de Gezondheidsraad een advieswaarde van 30 EU/m3 geïntroduceerd, waarmee omwonenden van veehouderijen tegen een te hoge mate aan endotoxinen en de mogelijke gezondheidsschade zouden kunnen worden beschermd. In dit rapport heeft de Gezondheidsraad ook opgemerkt dat er nader onderzoek nodig is om de effecten van blootstelling aan endotoxinen vast te stellen.
Ook de Universiteit Wageningen heeft een rapport opgesteld over de gevolgen van uitstoot van endotoxinen. In haar endotoxinerapport is de Universiteit nagegaan wanneer voldaan wordt aan de door de Gezondheidsraad aanbevolen advieswaarde. Volgens de Universiteit bieden de huidige toetsingskaders voor fijnstof bij veehouderijen onvoldoende bescherming tegen het overschrijden van de geadviseerde grens van 30 EU/m3. De overheid zou dan ook over moeten gaan tot een nadere uitwerking van een toetsingskader voor endotoxinen om zodoende het gewenste beschermingsniveau te kunnen bieden.
Een van rijkswege ontwikkeld toetsingskader is vooralsnog niet beschikbaar. Wel heeft het Ondersteuningsteam Veehouderij en Volksgezondheid (een team bestaande uit een aantal Brabantse omgevingsdiensten en gemeenten) de 'Notitie Handelingsperspectieven Veehouderij en Volksgezondheid: Endotoxine toetsingskader 1.0 ' opgesteld. Ook in dit rapport wordt de advieswaarde van 30 EU/m3 onderschreven.
Wat zegt de jurisprudentie?
Uit de jurisprudentie blijkt dat voornoemde notitie niet dusdanig hard bewijs levert dat niet mag worden afgeweken van deze grenswaarde. Verder heeft de Raad van State in een uitspraak van 25 juli 2018 geoordeeld dat er nog dusdanig veel vragen bestaan waarvoor verder wetenschappelijk onderzoek is vereist, dat de grenswaarde van de Gezondheidsraad niet onomstotelijk vaststaat. Wel moet de overheid de mogelijke gevolgen van emissies van endotoxinen bij de besluitvorming over een inrichting betrekken. Hoe de gevolgen bij de besluitvorming worden betrokken, is aan de overheid.
In het licht van het voorgaande is de meeste recente uitspraak van de Raad van State over dit onderwerp dan ook niet verrassend. In zijn uitspraak van 27 februari 2019 ging het om het verlenen van een omgevingsvergunning voor een varkenshouderij. De omwonenden tekenden (hoger) beroep aan, onder andere met het argument dat er sprake zou zijn van een te hoge endotoxine-uitstoot.
De Raad heeft in deze overwogen dat de overheid niet hoeft te toetsen of voldaan wordt aan de advieswaarde van de Gezondheidsraad. Ook is toetsing aan het rapport van de Universiteit Wageningen niet nodig. Hierbij is volgens de Raad van belang dat niet met een eenduidige wettelijk regeling is bepaald hoe de gevolgen voor de gezondheid door endotoxine-emissie bij de besluitvorming moeten worden betrokken. De overheid kan zelf bepalen welke maatregelen kunnen worden getroffen om het milieu voor de gevolgen van endotoxinen te beschermen.
Conclusie
Alhoewel er vanuit de wetenschap diverse aanwijzingen zijn dat endotoxine schadelijk kan zijn voor de omgeving van varkenshouderijen, neemt de Raad het onzekere voor het zekere. Het is aan de overheid om te beoordelen of een grenswaarde van 30 EU/m3 dient te worden gehanteerd. De wetenschappelijke rapporten hoeven daarbij niet te worden gevolgd. Kortom, geen beperking van het aantal varkens, wel mogelijke gezondheidsschade voor de mens. Is het dan net als in Orwell’s Animal Farm: Four legs good, two legs bad?
