Financieel misbruik van ouderen

Meer dan vroeger is financieel misbruik van ouderen een onderwerp dat speelt in de samenleving. Mensen worden ouder, wonen langer zelfstandig én hebben op oudere leeftijd gemiddeld ook meer vermogen dan vroeger het geval is geweest. Tegelijkertijd ligt vereenzaming en kwetsbaarheid op de loer, waar helaas ook dikwijls misbruik van wordt gemaakt. Soms zijn de motieven louter financieel van aard; soms liggen er jarenlang familievetes aan ten grondslag die over de rug van ouderen worden uitgevochten. Of blijkt, op het moment dat oma de 90-jarige leeftijd passeert, één van de (klein)kinderen wel héél begaan met haar lot. Dit kan zowel om altruïstische redenen zijn als dat het (klein)kind een verborgen agenda heeft, in de zin dat hij of zij denkt in oma een goudmijntje te hebben gevonden. Dit hoeft echter niet per se een (klein)kind te zijn; er komt van alles voorbij. Denk aan: begane buren, de werkster, een (jeugd)vriendin, een clubgenoot of wellicht een nieuwe vlam die het hart van oma op hol doet slaan. De familie ziet het met lede ogen aan, en waar in het begin nog werd gedacht ’Wat fijn voor oma!’ verandert dit in: ’Klopt dit wel?’. Het lastige van financieel ouderen misbruik is dat het zich vaak in het verborgene afspeelt en dat de oudere zélf het mogelijk helemaal niet als misbruik ervaart.

Beschermingsmaatregelen

Gelukkig biedt de wet een aantal mogelijkheden om kwetsbare ouderen te beschermen, de zogenoemde beschermingsmaatregelen, die op verzoek door de rechter kunnen worden getroffen. Dit gaat om bewind, mentorschap en curatele.

Bewind beschermt meerderjarigen die niet in staat zijn zelfstandig – en eventueel met behulp van anderen – hun vermogensrechtelijke belangen waar te nemen. De bewindvoerder neemt als het ware de portemonnee van de betrokkene over. Mentorschap houdt het beschermen van de belangen van meerderjarigen van niet-vermogensrechtelijke aard in, zoals de verzorging, verpleging, behandeling en begeleiding van de oudere. Ook het (mogen) bezoeken van de oudere kan hier in voorkomende gevallen onder worden geschaard. Bij deze beide maatregelen geldt dat de betrokkene zelf handelingsbekwaamheid blijft en bijvoorbeeld zijn of haar eigen testament mag laten opstellen en/of mag trouwen.

Een verdergaande maatregel is curatele: in dat geval is de betrokkene handelingsonbekwaam en worden zowel zijn of haar vermogensrechtelijke als niet-vermogensrechtelijke belangen behartigd door – in dat geval – de curator. De betrokkene kan niet langer alleen besluiten om te trouwen en/of een testament te maken.

Al voornoemde maatregelen lopen via de rechter en is het zowel mogelijk een bekende tot bewindvoerder/mentor/curator te laten benoemen als gebruik te maken van een professionele bewindvoerder. De kantonrechter heeft hier uiteindelijk de beslissende rol in.

Levenstestament

Maar ook buiten de rechter om is het inmiddels mogelijk – en wordt het ook steeds gebruikelijker – dat ouderen zélf een voorziening treffen voor het moment dat zij zelf niet meer in staat (financiële) beslissingen te nemen. In een levenstestament kunnen hiertoe anderen worden gevolmachtigd. Ook kunnen in een levenstestament persoonlijke wensen worden vastgelegd, denk bijvoorbeeld aan het doen van schenkingen, welke wensen ook juist kunnen zien op het geval dat wellicht een van voornoemde beschermingsmaatregelen van toepassing wordt en dat de mentor/bewindvoerder/curator handvatten geeft over de wil van de betrokkene.

Het is echter niet zo dat een levenstestament steeds leidend is. Met name in het geval van ruzie in de familie komt het voor dat aan een levenstestament voorbij wordt gegaan, omdat het vermoeden bestaat dat de belangen van de betrokkene, zoals gewaarborgd in het levenstestament, tóch niet voldoende worden behartigd, omdat er bijvoorbeeld persoonlijke belangen spelen. Een voorbeeld hiervan is een uitspraak van de Rechtbank Rotterdam van 1 september 2021 (ECLI:NL:RBROT:2021:8736), in welke zaak wij als kantoor ook betrokken zijn geweest.

Veilig Thuis

Als er vermoedens bestaan van financieel ouderenmisbruik is het naast het inwinnen van juridisch advies ook mogelijk contact op te nemen met Veilig Thuis. Ook zij bieden hulp, advies en ondersteuning en kunnen bijvoorbeeld een melding doen aan de Officier van Justitie, die – onder meer naast de familie – gerechtigd is de kantonrechter om een van voornoemde beschermingsmaatregelen te verzoeken, als daar reden voor lijkt te zijn. Zie voor meer informatie hierover de website van de Rijksoverheid en de website van Veilig Thuis.

Na het overlijden

Maar niet alleen tijdens het leven, ook ná het overlijden kunnen er vermoedens van financieel misbruik ontstaan. De bankrekeningen blijken na het overlijden bijvoorbeeld nagenoeg op te zijn of er zijn op de bankafschriften verdachte afschrijvingen terug te vinden die de erfgenamen niet goed kunnen plaatsen of die niet overeenkomen met het gebruikelijke bestedingspatroon van de overledene. Of er zijn grote bedragen weggeschonken, wellicht zelfs aan (en door!) de gemachtigde van de bankrekening. Er kunnen vermoedens ontstaan van het onrechtmatig hebben onttrokken van vermogen (diefstal!) of bijvoorbeeld het begunstigen van een van de (klein)kinderen of de ’nieuwe’ partner. Ook dan kan het juridisch mogelijk zijn verdwenen vermogen terug te brengen in de nalatenschap of bijvoorbeeld – in het geval van een kind – een beroep te doen op een (schending van) de legitieme portie, het huidige ’kindsdeel’, waarbij voor het vaststellen van de waarde daarvan óók schenkingen aan derden (kunnen) meetellen en op deze schenkingen kan worden ingekort.

Juridisch advies/bijstand

Al met al dus heel veel juridische materie, waar wij ons als erfrechtsectie intensief mee bezig houden en waarbij ten aanzien van de onderwerpen die hierboven kort zijn aangestipt ook nog afzonderlijke blogs zullen volgen, waarin meer informatie terug te vinden zal zijn. Zie bijvoorbeeld ons meest recente blog over de digitale nalatenschap, een ander onderdeel van de nalatenschap waarbij de verwachting is dat dit steeds een grotere rol zal gaan spelen bij de afwikkelingen van nalatenschappen. Nu al, maar zeker voor de toekomst.

Loop jij tegen dit of een ander erfrechtelijk probleem aan dat je graag aan een erfrechtadvocaat zou willen voorleggen? Neem dan contact met ons op via het contactformulier op onze website, via ons telefoonnummer 070-311 54 11 of stuur een e-mail naar Petra Frederiks.