De kunsthandel is de nieuwe poortwachter tegen witwassen
De kunstsector valt inmiddels onder de Wet ter voorkoming van witwassen en financiering van terrorisme (Wwft). Galeries, kunsthandelaren en partijen die kunst opslaan moeten klanten/wederpartijen bij de transactie gaan identificeren, ongebruikelijke transacties melden bij de overheid, een risicostrategie maken en personeel gaan opleiden.
'Kunstmarkt schrikt van EU-regel tegen witwassen' kopte NRC op 16 april 2018. Daarna bleef het stil. Tot 11 december 2018. Toen verscheen stilletjes op het internet de 'consultatie' voor de Implementatiewet wijziging vierde anti-witwasrichtlijn. Dit is de voorbode van de invoering van Europese regels in de Nederlandse wetgeving, te weten in de Wet ter Voorkoming van Witwassen en de Financiering van Terrorisme (Wwft). De Wwft bestaat sinds 2008 en legt verplichtingen op aan dienstverleners zoals banken, advocaten, notarissen, geldwisselkantoren, makelaars, accountants, belastingadviseurs en anderen. Nakoming van de regels in de Wwft moet voorkomen dat deze dienstverleners betrokken raken bij witwassen (en financiering van terrorisme) door hun klanten. Nu worden kunsthandelaren, veilinghuizen, galeries en partijen die kunst opslaan aan de lijst van dienstverleners toegevoegd.
Wet ter voorkoming van witwassen en financiering van terrorisme (Wwft)
In mei 2018 publiceerde de EU de wijziging van de 4e anti-witwasrichtlijn, ook wel de 5e anti-witwasrichtlijn genoemd. Richtlijnen zijn Europese regels die vervolgens in de nationale wetgeving van staten moeten worden opgenomen. Voor Nederland is die nationale wet de Wwft. De nieuwe regels moeten uiterlijk op 10 januari 2020 in de Nederlandse Wwft zijn doorgevoerd.
Onder de 4e-antiwitwasrichtlijn vielen alle de bemiddelaars bij de aan- of verkoop van kunst, dus galeries en veilinghuizen, ongeacht welk bedrag ermee gemoeid was. Ook de beroepsmatig handelende koper- of verkoper van kunst, voor zover er sprake was van een transactie, waar € 10.000,-- in cash of meer ermee gemoeid was, werd onder de Wwft gebracht. Deze regels zijn ingevoerd in juli 2018. Dat ging redelijk onopgemerkt voorbij, maar vormde geen rustig bezit, want met de op handen zijnde uitbreiding gaat het voor de handelaren niet meer alleen over cash, maar ook over girale betalingen. Verder wordt de opslag van kunstwerken onder de Wwft gebracht, vanaf een bedrag van € 10.000,--, zowel cash als giraal. Hiermee is de kunstsector vrijwel volledig onder de werking van de Wwft gebracht.
Onduidelijk is of ook musea en vermogende verzamelaars vallen onder de Wwft. Tenslotte kan van hen ook worden gezegd dat zij zich professioneel bezighouden met de aankoop en soms ook verkoop van kunst.
Wat betekent de Wwft voor de kunstsector?
Wat betekent dit concreet? Partijen, die zich professioneel met de kunsthandel bezighouden, zoals galeries en handelaren, moeten een risicostrategie vaststellen en die ook vastleggen. Zij moeten protocollen maken en hun organisatie zo inrichten dat zij kunnen voldoen aan de regels van de Wwft. Zo moeten zij kun klanten onderwerpen aan een cliëntenonderzoek. Internationaal heet dat het principe KYC, ‘know your cliënt’. Zij moeten hun klanten identificeren aan de hand van een geldig legitimatiebewijs. Is de klant een bedrijf, dan moeten zij onderzoeken wie de UBO (ultimate benificiaire owner) is, de uiteindelijke eigenaar, de mens achter het bedrijf en die persoon identificeren. In bepaalde gevallen moeten zij ook onderzoeken hoe de klant aan zijn geld gekomen is, het zogenaamde 'source of wealth' onderzoek. Als er met de verkoop van een duur kunstwerk cash wordt betaald, of sprake is van een klant uit een hoog-risicoland (er is een EU-lijst met daarop landen als Iran, Syrië, Pakistan, Servië etc.), of als er sprake is van een vermoeden van witwassen, dan moet de galerie, het veilinghuis of de handelaar de transactie melden bij de FIU, de financial intelligence unit Nederland van het Ministerie van Financiën. Ook zijn er speciale regels voor PEP's, Politically Exposed Persons, zoals ambassadeurs of lid van een raad van bestuur bij een internationale organisatie.
Tipping off verbod
De klant mag niet van de melding op de hoogte worden gesteld. Dat heet het tipping off verbod. Ook als het cliëntenonderzoek niet kon worden afgerond èn er sprake is van een vermoeden van witwassen, moet er gemeld worden. Tenslotte moet de galerie, het veilinghuis of de handelaar zijn personeel regelmatig opleiding geven, zodat zij kan voldoen aan de verplichtingen van de Wwft.
Toezichthouder Kunstsector
Naar verwachting zal de Belastingdienst voor de kunstsector toezicht gaan houden op de naleving van de regels. Als er bij een controle wordt vastgesteld dat er geen cliëntenonderzoeken zijn uitgevoerd, of niet gemeld is, dan moet rekening worden gehouden met boetes of zelfs strafrechtelijke vervolging. In andere sectoren, zoals de notarissen, accountants, de autohandel en de trustsector, zijn hierin al voorgegaan. Er zijn boetes van tienduizenden euro's, percentages van de jaaromzet of werkstraffen uitgedeeld. Er is een speciaal team dat 'niet-melders' opspoort, een initiatief van de Nationale Recherche, de FIU, Bureau Financieel Toezicht (BFT), de Belastingdienst en het Openbaar Ministerie.
Waarom de kunsthandel?
De afgelopen jaren is het toezicht op dienstverleners, waarvan wordt gezegd dat zij gevoelig zijn voor witwassen, verder geregeld en verstevigd. De kunstsector is op twee punten kwetsbaar: de identiteit van de kopende of verkopende partij wordt niet altijd vastgelegd. Niet zelden wordt er gebruik gemaakt van tussenpersonen, bijvoorbeeld op veilingen.
Op de tweede plaats is de prijs van een kunstwerk afhankelijk van veel factoren, zoals snel opkomende populariteit van de kunstenaar en schaarste. De prijs wordt vastgesteld door de galerie, de kunstenaar en de klant, maar is moeilijk controleerbaar. Zo is het mogelijk dat criminelen anoniem van hun zwarte geld afkomen door dit om te zetten in kunst. Ik geef een voorbeeld.
Bij een galerie wordt een kunstwerk aangeboden voor € 100.000,--. De witwasser biedt de galerie € 150.000,-- in cash. De galerie boekt € 100.000,-- in het kasboek, € 50.000,-- gaat onder het matras. De crimineel biedt het kunstwerk twee jaar later op een veiling aan. Daar wordt het werk verkocht. De crimineel krijgt het bedrag keurig op zijn rekening gestort. Zo heeft hij het geld witgewassen. De galerie is medeplichtig en zelf ook crimineel bezig geweest.
Een bekende kunst-witwaszaak kwam in 2012 tot een uitspraak van de rechter. De verdachte beweerde in zijn eentje zeven schilderijen, waaronder enkele van Dongens, een Chagall, een Manet en een (anderhalve meter hoog) bronzen beeld van Botero uit zijn collectie in zijn Jeep te hebben geladen, naar België te zijn gereden en daarvoor 8,5 miljoen gulden te hebben gekregen van een anonieme koper. Het geld werd getraceerd, maar de rechter achtte het niet geloofwaardig dat hij het geld had verkregen door zijn eigen kunstwerken te verkopen. Hij kon niet aantonen dat hij de werken ooit in zijn bezit heeft gehad. Niemand had de werken ooit bij hem gezien, terwijl de Botero nogal zwaar moet zijn geweest om in zijn eentje in de auto te tillen. Hij werd veroordeeld voor witwassen omdat hij de ware herkomst van het geld had verhuld.
Wat kunt u als galerie, handelaar of veilinghuis doen?
Voor zover u dat nog niet doet, is het verstandig om bij iedere verkoop of bemiddeling de identiteit van de klant, of uw wederpartij te controleren aan de hand van een geldig identiteitsbewijs. Bij bedrijven moet u zelf een uittreksel bij de Kamer van Koophandel opvragen en vaststellen wie de uiteindelijke eigenaar van het bedrijf is. De verkregen gegevens moet u opslaan en bewaren op een wijze die voldoet aan de AVG (de privacywetgeving, de Algemene Verordening Gegevensbescherming). Verder is het verstandig om een Wwft-risicostrategie op te stellen, die past bij de aard en omvang van uw bedrijf of handel.
Bas Martens en Suzanne Hendrickx, advocaten, geven al jaren trainingen op het gebied van de Wwft aan advocaten, accountants, makelaars, toezichthouders en rechters. Zij verzorgen graag een cursus in uw organisatie, of helpen u bij het opzetten van een Wwft-risicostrategie. Voor een vrijblijvend gesprek, bel +31 70 311 54 11.
